AGRI MAG ZORAM LONEITU OCT – DEC, 2007
29
anga zan khat thilthua buh vui bo duak chu a awm meuh lo nge, ka hmuh loh leh hriat loh hian a
lo awm reng zawk, kei chuan ka hmu lo hrim hrim mai. August, 2007 atanga sazuin buh a seh tan
an tihna hmunahte pawh zawi zawiin, tlem tlemin sazu tam vak lo nia lang hian a changin thlam
bulah te a changin vau hrulah te hlam hnih hlam thum bial te a seh phawt a, buh vuih hnuah
pawh a kung seh lovin a vui chauh lawrin hmun thenkhatah chuan a seh bawk. Tlem tlemin a seh
zo a ni zawk. Tunhmaa buh vui bo duak kha a awm leh takin tiin Kaihzawl leilet (Saitual ramah)
te pawh buh vui chu thirlenin an khuh a, eng thil mak mah a thlen thu an sawi lo. Hetiang deuh
bawk hian bawkbawn leh pangang sazua lo chang mek hmu an awm leh awm loh pawh thlithlai
reng ani a, hmu an awm ta lo ani Chek aniang chu sawi a awm ta lo. A thu hrimah Biological
Science atang thlir chuan bawkbawn leh pangang sazua 10 chang mai tur chuan thil theih a ni tlat
lo. Thei kung leh pangpar thenkhat, family inang chu a mit bel (budding) te, phuar zawm
(grafting) tein a zawm theih a. Thil nung kal thei, che sawn thei leh inthlah pung thei chi chu
Pathianin a siam tirh atang khan an mahni chi ang zelin vawiin thlengin an la inthlah pung zawk a
ni. Kan hriat reng tur chu kan sawi tak thil nung reng reng "Chromosome number" inang lo chu
an inthlah pawlh thei loh reng reng tih hi a ni.
Hei vang hian pangang leh sazu chuan chromosome number inang an nei lo hrim hrim a,
inthlah pawlh thei an ni lo. Chutiang bawk chuan bawkbawn leh sazu phei chu vegetable leh
mammal an ni daih a, han inthlahpawlh thei ziazang ani lo. Khawvelah hian thilnung chi hrang
hrang zingah hian engemawavangin thil piangsual (deformed/mal- formed), a tha pangai ang lo
deuh chu a awm thin zawk a ni. Sazu piangsual a awm thei, bawkbawn leh pangang piangsual a
awm thei bawk. Chu mai ani lo, mihring piangsual mak tak tak pawh Television-ah te kan hmuh
fo tak hi. Ran leh ramsa pawh a piangsual thei tho mai, thilmak ani hran lo. Nikum mautam chu
thil mak nia sawi tur a awm vak lo hian khua a ti har letling zawk. Buh leh thlam chhuat sehtu lah
chu thildang nilovin sazu ngei ani tih finfiah a ni a, a seh lai ngei pawh a video a awm khiau mai.
Sazu pawh a inthlahpun duh hunbi a herchhuak ani mai. Rannung pawh a inthlahpun duh hun a
thlen chuan apuang vak mai. Khau phei chu Kristian te tan a puang thin tih hi thil thar ani lo,
Bible-ah kanhmu a ni. Tun thleng hian "Desert Locust" an tih, khau lian chi khat chu khawvel
hmun thenkhatah a la puang fo mai. Thlaler vaivut hi an tui (ovipositing) duhna hmun a ni a, hei
vang hian International Lo- cust Control Organisation chuan khawvel hmun hrang hranga thlaler
vaivut hi an thlithlai reng a, a tui hun laia khau chu an hmuh chuan a thah mang dan an ngaihtuah
vat thin. Sazu chungchang bikah chuan thil mak pawh nilo, sazu note pali, an mei inzawm vek, kal
sawn theilo chu hman kum lawk khan Kawrtethawveng pa pakhatin a hmu a, a thlalak fiah vaklo
chu a awm nghe nghe, a mak hran lo. Mautam hmasak a thil thleng ang nikum leh a hmalam
kuma thleng veleh chu hmun hrang hrang a Thangnang kai leh sazu puang hi a ni.